Messier 13

Kúluþyrpingin mikla í Herkúlesi

Enski vísindamaðurinn Edmond Halley uppgötvaði þyrpinguna árið 1714 og tók eftir að hún sést með berum augum á himninum þegar tunglskins nýtur ekki við. Charles Messier skrásetti hana 1. júní 1764.

Messier 13 er um 145 ljósár í þvermál og inniheldur að líkindum í kringum þrjú hundruð þúsund stjörnur. Björtust er breytistjarnan V11 sem hefur sýndarbirtustigið +11,95. Þyrpingin er nálægt 13 milljarða ára gömul.

Árið 1974 var skilaboð frá mannkyninu sent frá útvarpssjónaukanum í Arecibo í átt að Messier 13. Skilaboðið verður meira en 25 þúsund ár á leiðinni og þótt þyrpingin verði ekki lengur á sama stað þegar það kemur, var tilgangurinn með skilaboðinu fyrst og fremst að sýna fram á að þetta var hægt. Nýlegar rannsóknir benda auk þess til að reikistjörnur séu fremur fátíðar í þéttum kúluþyrpingum.

Á himninum

Kúluþyrpingin Messier 13 sést með berum augum sem daufur þokublettur á himninum þar sem ljósmengun spillir ekki fyrir. Sýndarbirtustig hennar er +5,8 svo aðstæður þurfa að vera góðar svo hún sjáist án sjóntækja. Í gegnum handsjónauka sést hún greinilega sem kúlulaga þokublettur.

Þyrpingin sést mjög vel í gegnum stjörnusjónauka af öllum stærðum og gerðum. Í meðalstórum sjónauka má greina ystu stjörnurnar í þyrpingunni við mikla stækkun. Til að sjá kúluþyrpinguna sem best í sjónauka eða með berum augum getur verið gott að horfa örlítið til hliðar við hana.

Stjörnuáhugamenn nota oft hliðraða sjón til að sjá dauf fyrirbæri. Þegar við horfum beint á fyrirbæri notum við skynfrumur í miðjum augnbotninum sem nefnast keilur. Með þeim er hægt að sjá liti þegar bjart er úti. Keilurnar eru hins vegar ekki sérlega næmar í myrkri. Önnur tegund augnfruma, stafir, gagnast hins vegar best í myrkri. Þá er að finna umhverfis keilurnar í augnbotninum. Með stöfunum getum við ekki séð liti en þeir eru aftur á móti ljósnæmir.

Auðveldasta leiðin til að finna Messier 13 er að nota stjörnukort mánaðarins og sérstakt stjörnukort af Herkúlesi. Á himninum er stjörnumerkið Herkúles vestan megin við Karlsvagninn og Hjarðmanninn. Þegar Herkúles er kominn í leitirnar er best að skanna svæðið milli stjarnanna η and ζ í stjörnumerkinu

Beint í norðaustur af M13 er vetrarbraut á rönd, NGC 6207. Hún er af +12. birtustigi og sést því vart nema með meðalstórum áhugamannasjónaukum.

Tengt efni

• Kúluþyrping

• Messierskráin

Heimildir

1. Messier 13, SEDS Messier pages

2. en.wikipedia.org/wiki/Messier_13

3. SpaceTelescope.org, The Crowded Heart of the Hercules Globular Cluster
   

Hvernig vitna skal í þessa grein

• Sverrir Guðmundsson og Sævar Helgi Bragason (2012). Messier 13. Stjörnufræðivefurinn. http://www.stjornuskodun.is/stjornuskodun/djupfyrirbaeri/messierskrain/messier-13 (sótt: DAGSETNING).