VISTA starir djúpt út í alheiminn
Gullnáma nýrra gagna VISTA nú aðgengileg stjörnufræðingum
Sævar Helgi Bragason
18. mar. 2012
Fréttir
VISTA sjónauki ESO hefur tekið stærstu innrauðu djúpmynd af himninum sem til er. Á henni eru yfir 200.000 vetrarbrautir.
VISTA sjónauki ESO hefur tekið stærstu innrauðu djúpmynd af himninum sem til er. Myndin er af allvenjulegum bletti á himninum en er hluti af UltraVISTA kortlagningunni og á henni eru yfir 200.000 vetrarbrautir. Hún er lítill hluti af risavöxnu safni fullunnra ljósmynda úr öllum kortlagningarverkefnum VISTA sem ESO hefur nú gert aðgengilegt stjörnufræðingum um allan heim. UltraVISTA er sannkölluð gullnáma fyrir stjörnufræðinga sem rannsaka fjarlægar vetrarbrautir í árdaga alheimsins en líka fjölmörg önnur rannsóknarefni.
VISTA sjónauka ESO hefur ítrekað verið beint að sama svæði á himninum í þeim tilgangi að safna, hægt og rólega, daufri ljóstýru fjarlægustu vetrarbrautanna. Teknar voru yfir sex þúsund ljósmyndir í gegnum fimm mismunandi litsíur og nam heildarlýsingartíminn 55 klukkustundum. Myndunum hefur nú verið staflað saman og er útkoman þessi nýja ljósmynd. Myndin, sem er úr UltraVISTA kortlagningunni, er stærsta og dýpsta [1] innrauða ljósmynd sem til er af himninum.
VISTA sjónaukinn í Paranal stjörnustöð ESO í Chile er stærsti og öflugasti kortlagningarsjónauki heims fyrir innrautt ljós. Frá því að sjónaukinn var tekinn í notkun árið 2009 (eso0949) hafa mælingar hans að mestu snúist um opinber kortlagningarverkefni sem sum hver spanna stóran hluta af suðurhimninum á meðan önnur beinast að fremur litlum svæðum. UltraVISTA kortlagningin hefur beinst að COSMOS svæðinu ([2, eso1124, heic0701]) sem sýnist autt á himninum en aðrir sjónaukar, þar á meðal Hubble geimsjónauki NASA og ESA [3], hafa rannsakað ítarlega. Af sex kortlagningarverkefnum VISTA er UltraVISTA langdýpst og dregur fram daufustu fyrirbærin.
Unnið er að vinnslu gagna frá VISTA — sem í heild nema 6 terabætum — í gagnaverum í Evrópu. Þaðan eru þau send í vísindagagnasafn ESO þar sem þau eru síðan gerð aðgengileg stjörnufræðingum um heim allan.
Við fyrstu sýn virðist harla fátt markvert á UltraVISTA myndinni, einungis fáeinar bjartar stjörnur og reytingur af daufari stjörnum. En í raun eru næstum öll daufu fyrirbærin ekki stjörnur í vetrarbrautinni okkar, heldur aðrar vetrarbrautir í órafjarlægð og inniheldur hver þeirra marga milljarða stjarna. Stækki maður myndina svo hún fylli út í skjáinn og þysji inn, sjást miklu fleiri vetrarbrautir. Í heild eru yfir 200.000 vetrarbrautir á myndinni.
Útþensla alheimsins hefur teygt á ljósi fjarlægra fyrirbæra svo bylgjulengdin hefur lengst. Þess vegna er ljós stjarna frá fjarlægustu vetrarbrautunum að mestu á innrauða sviðinu þegar það loksins berst til jarðar. VISTA er einstaklega næmur og öflugur innrauður sjónauki með vítt sjónsvið og getur þess vegna greint fjarlægar vetrarbrautir í árdaga alheimsins. Með því að rannsaka rauðvik vetrarbrauta í sívaxandi fjarlægð geta stjörnufræðingar rakið þróunarsögu vetrarbrauta.
Þegar betur er að gáð sjást mörg rauðleit fyrirbæri á víð og dreif innan um ljósleitu vetrarbrautirnar. Þessi rauðu deplar mestmegnis órafjarlægar vetrarbrautir sem við sjáum þegar alheimurinn var aðeins brot af núverandi aldri sínum. Fyrstu rannsóknir á UltraVISTA myndinni, auk rannsókna á myndum annarra sjónauka, sýna að margar vetrarbrautirnar sjást eins og þær litu út þegar alheimurinn var innan við eins milljarðs ára gamall og að nokkrar eru jafnvel enn eldri.
Þótt UltraVISTA myndin sé nú um stundir stærsta og dýpsta innrauða ljósmynd sem til er, munu mælingar halda áfram. Eftir nokkur ár verða lokaniðurstöðurnar birtar og þá verður kafað enn dýpra.
Kortlagningar eru mjög mikilvægar í stjarnvísindum og því hefur ESO sett af stað áætlun [4] svo að sú ríka arfleið bæði VISTA og VLT Survey Telescope (VST, eso1119), hliðstæðunnar sem greinir sýnilegt ljós, verði stjörnufræðingum aðgengileg næstu áratugi.
Skýringar
[1] Stjörnufræðingar kalla djúpmyndir þær myndir sem teknar eru á löngum lýsingartíma og gera þeim kleift að greina daufustu fyrirbærin. Alla jafna eru teknar margar myndir með stuttan lýsingartíma og þeim síðan staflað saman í tölvu.
[2] Mynd UltraVISTA er af COSMOS svæðinu sem er tífalt stærra en sýndarflatarmál fulls tungls á himninum (næstum tvær fergráður), álíka stórt og sjónsvið VISTA sjónaukans, í stjörnumerkinu Sextantinum. Fjöldi annarra sjónauka hefur kortlagt sama svæði svo mörg önnur rannsóknarverkefni munu njóta góðs af þessu mikla gagnasafni.
[3] Innrauðar mælingar UltraVISTA á COSMOS svæðinu voru mjög djúpar og bæta upp athuganir sem gerðar hafa verið með öðrum sjónaukum, bæði á jörðinni og í geimnum, á mismunandi bylgjulengdum.
[4] Venjulega eru gögn frá sjónaukum ESO flutt beint í stórt gagnasafn. Nýtt framtak, kallað Phase 3, safnar unnum gögnum frá stjörnufræðingum í Evrópu og gerir þau aðgengileg. Úrvinnsla stórra stjörnuljósmynda líkt og þeirra sem koma frá kortlagningarsjónaukum er krefjandi og krefjast öflugs tölvubúnaðar og sérfræðiþekkingar. Að geta útvegað yfirgripsmikil og fullunnin gögn í stað hrárra hjálpar stjarnvísindasamfélaginu að nýta gögnin til fulls.
Frekari upplýsingar
Árið 2012 fagnar European Southern Observatory (ESO), stjörnustöð Evrópulanda á suðurhveli, fimmtíu ára afmæli sínu. ESO er fremsta fjölþjóðlega stjörnustöð Evrópu og ein öflugasta stjörnustöð heims. Hún nýtur stuðnings 15 landa: Austurríkis, Belgíu, Brasilíu, Tékklands, Danmörku, Finnlands, Frakklands, Þýskalands, Ítalíu, Hollands, Portúgals, Spánar, Svíþjóðar, Sviss og Bretlands. Með því að reisa og reka öflugustu stjörnuathugunarstöðvar heims leggur ESO grunninn að mikilvægum uppgötvunum stjörnufræðinga. Í Chile rekur ESO þrjár stjörnuathugunarstöðvar í heimsflokki: La Silla, Paranal og Chajnantor. Á Paranalfjalli starfrækir ESO Very Large Telescope, fullkomnustu stjörnusjónauka heims sem notaðir eru til athugana á sýnilegu ljósi og tvo kortlagningarsjónauka. VISTA er stærsti kortlagningarsjónauki veraldar fyrir innrautt ljós og VLT Survey Telescope er stærsti sjónauki heims sem eingöngu er ætlað að kortleggja himinn í sýnilegu ljósi. ESO er þátttakandi í ALMA, byltingarkenndum útvarpssjónauka og stærsta stjarnvísindaverkefni heims. ESO hyggur einnig á smíði 40 metra risasjónauka, European Extremely Large Telescope eða E-ELT sem verður „stærsta auga jarðar“.
Tenglar
Tengiliðir
Sævar Helgi Bragason
University of Iceland
Reykjavík, Iceland
Farsími: +354-896-1984
Tölvupóstur: [email protected]
Þetta er þýðing á fréttatilkynningu ESO eso1213.
Tengdar myndir
Hér sést hluti af stærstu innrauðu djúpmynd sem til er af himninum en heildarlýsingartíminn nam 55 klukkustundum. Myndin var búin til úr meira en 6.000 ljósmyndum sem teknar voru með kortlagningarsjónaukanum VISTA í Paranal stjörnustöð ESO í Chile. Á myndinni sést svæði á himninum sem kallast COSMOS í stjörnumerkinu Sextantinum. Meira en 200.000 vetrarbrautir eru á myndinni. Mynd: ESO/UltraVISTA hópurinn. Þakkir: TERAPIX/CNRS/INSU/CASU
Hér sést hluti af stærstu innrauðu djúpmynd sem til er af himninum en heildarlýsingartíminn nam 55 klukkustundum. Myndin var búin til úr meira en 6.000 ljósmyndum sem teknar voru með kortlagningarsjónaukanum VISTA í Paranal stjörnustöð ESO í Chile. Á myndinni sést svæði á himninum sem kallast COSMOS í stjörnumerkinu Sextantinum. Mynd: ESO/UltraVISTA hópurinn. Þakkir: TERAPIX/CNRS/INSU/CASU
Á þessari djúpmynd af örsmáu svæði í stjörnumerkinu Hvalnum sjást nokkrar vel valdar vetrarbrautir sem notaðar voru í nýrri rannsókn á matarvenjum ungra vetrarbrauta þegar þær voru að vaxa. Litakortin sýna hreyfingar gass í vetrarbrautunum. Blár litur bendir til að gasið færist í átt til okkar í samanburði við vetrarbrautina í heild en rauður litur að gasið færist frá okkur. Litirnir hjálpa stjörnufræðingum að sjá hvort vetrarbrautin snúist eins og skífa eða hegði sér á annan hátt. Mynd: ESO/CFHT
Þessi víðmynd, sem er í sýnilegu ljósi, er af svæðinu í kringum COSMOS svæðið. Hún var búin til úr ljósmyndum sem teknar voru í gegnum rauða og bláa síu í Digitized Sky Survey 2. Stærð COSMOS svæðisins er markað með bláum ferningi en þetta er eitt mest rannsakaða svæði himins, hvort sem er með sjónaukum á jörðu niðri eða í geimnum. Heildarsjónsvið myndarinnar er um það bil 3,3 gráður á breidd. Mynd: ESO og Digitized Sky Survey 2. Þakkir: Davide De Martin.
Krakkavæn útgáfa
VISTA starir djúpt út í alheiminn
Gullnáma nýrra gagna VISTA nú aðgengileg stjörnufræðingum
Sævar Helgi Bragason 18. mar. 2012 Fréttir
VISTA sjónauki ESO hefur tekið stærstu innrauðu djúpmynd af himninum sem til er. Á henni eru yfir 200.000 vetrarbrautir.
VISTA sjónauki ESO hefur tekið stærstu innrauðu djúpmynd af himninum sem til er. Myndin er af allvenjulegum bletti á himninum en er hluti af UltraVISTA kortlagningunni og á henni eru yfir 200.000 vetrarbrautir. Hún er lítill hluti af risavöxnu safni fullunnra ljósmynda úr öllum kortlagningarverkefnum VISTA sem ESO hefur nú gert aðgengilegt stjörnufræðingum um allan heim. UltraVISTA er sannkölluð gullnáma fyrir stjörnufræðinga sem rannsaka fjarlægar vetrarbrautir í árdaga alheimsins en líka fjölmörg önnur rannsóknarefni.
VISTA sjónauka ESO hefur ítrekað verið beint að sama svæði á himninum í þeim tilgangi að safna, hægt og rólega, daufri ljóstýru fjarlægustu vetrarbrautanna. Teknar voru yfir sex þúsund ljósmyndir í gegnum fimm mismunandi litsíur og nam heildarlýsingartíminn 55 klukkustundum. Myndunum hefur nú verið staflað saman og er útkoman þessi nýja ljósmynd. Myndin, sem er úr UltraVISTA kortlagningunni, er stærsta og dýpsta [1] innrauða ljósmynd sem til er af himninum.
VISTA sjónaukinn í Paranal stjörnustöð ESO í Chile er stærsti og öflugasti kortlagningarsjónauki heims fyrir innrautt ljós. Frá því að sjónaukinn var tekinn í notkun árið 2009 (eso0949) hafa mælingar hans að mestu snúist um opinber kortlagningarverkefni sem sum hver spanna stóran hluta af suðurhimninum á meðan önnur beinast að fremur litlum svæðum. UltraVISTA kortlagningin hefur beinst að COSMOS svæðinu ([2, eso1124, heic0701]) sem sýnist autt á himninum en aðrir sjónaukar, þar á meðal Hubble geimsjónauki NASA og ESA [3], hafa rannsakað ítarlega. Af sex kortlagningarverkefnum VISTA er UltraVISTA langdýpst og dregur fram daufustu fyrirbærin.
Unnið er að vinnslu gagna frá VISTA — sem í heild nema 6 terabætum — í gagnaverum í Evrópu. Þaðan eru þau send í vísindagagnasafn ESO þar sem þau eru síðan gerð aðgengileg stjörnufræðingum um heim allan.
Við fyrstu sýn virðist harla fátt markvert á UltraVISTA myndinni, einungis fáeinar bjartar stjörnur og reytingur af daufari stjörnum. En í raun eru næstum öll daufu fyrirbærin ekki stjörnur í vetrarbrautinni okkar, heldur aðrar vetrarbrautir í órafjarlægð og inniheldur hver þeirra marga milljarða stjarna. Stækki maður myndina svo hún fylli út í skjáinn og þysji inn, sjást miklu fleiri vetrarbrautir. Í heild eru yfir 200.000 vetrarbrautir á myndinni.
Útþensla alheimsins hefur teygt á ljósi fjarlægra fyrirbæra svo bylgjulengdin hefur lengst. Þess vegna er ljós stjarna frá fjarlægustu vetrarbrautunum að mestu á innrauða sviðinu þegar það loksins berst til jarðar. VISTA er einstaklega næmur og öflugur innrauður sjónauki með vítt sjónsvið og getur þess vegna greint fjarlægar vetrarbrautir í árdaga alheimsins. Með því að rannsaka rauðvik vetrarbrauta í sívaxandi fjarlægð geta stjörnufræðingar rakið þróunarsögu vetrarbrauta.
Þegar betur er að gáð sjást mörg rauðleit fyrirbæri á víð og dreif innan um ljósleitu vetrarbrautirnar. Þessi rauðu deplar mestmegnis órafjarlægar vetrarbrautir sem við sjáum þegar alheimurinn var aðeins brot af núverandi aldri sínum. Fyrstu rannsóknir á UltraVISTA myndinni, auk rannsókna á myndum annarra sjónauka, sýna að margar vetrarbrautirnar sjást eins og þær litu út þegar alheimurinn var innan við eins milljarðs ára gamall og að nokkrar eru jafnvel enn eldri.
Þótt UltraVISTA myndin sé nú um stundir stærsta og dýpsta innrauða ljósmynd sem til er, munu mælingar halda áfram. Eftir nokkur ár verða lokaniðurstöðurnar birtar og þá verður kafað enn dýpra.
Kortlagningar eru mjög mikilvægar í stjarnvísindum og því hefur ESO sett af stað áætlun [4] svo að sú ríka arfleið bæði VISTA og VLT Survey Telescope (VST, eso1119), hliðstæðunnar sem greinir sýnilegt ljós, verði stjörnufræðingum aðgengileg næstu áratugi.
Skýringar
[1] Stjörnufræðingar kalla djúpmyndir þær myndir sem teknar eru á löngum lýsingartíma og gera þeim kleift að greina daufustu fyrirbærin. Alla jafna eru teknar margar myndir með stuttan lýsingartíma og þeim síðan staflað saman í tölvu.
[2] Mynd UltraVISTA er af COSMOS svæðinu sem er tífalt stærra en sýndarflatarmál fulls tungls á himninum (næstum tvær fergráður), álíka stórt og sjónsvið VISTA sjónaukans, í stjörnumerkinu Sextantinum. Fjöldi annarra sjónauka hefur kortlagt sama svæði svo mörg önnur rannsóknarverkefni munu njóta góðs af þessu mikla gagnasafni.
[3] Innrauðar mælingar UltraVISTA á COSMOS svæðinu voru mjög djúpar og bæta upp athuganir sem gerðar hafa verið með öðrum sjónaukum, bæði á jörðinni og í geimnum, á mismunandi bylgjulengdum.
[4] Venjulega eru gögn frá sjónaukum ESO flutt beint í stórt gagnasafn. Nýtt framtak, kallað Phase 3, safnar unnum gögnum frá stjörnufræðingum í Evrópu og gerir þau aðgengileg. Úrvinnsla stórra stjörnuljósmynda líkt og þeirra sem koma frá kortlagningarsjónaukum er krefjandi og krefjast öflugs tölvubúnaðar og sérfræðiþekkingar. Að geta útvegað yfirgripsmikil og fullunnin gögn í stað hrárra hjálpar stjarnvísindasamfélaginu að nýta gögnin til fulls.
Frekari upplýsingar
Árið 2012 fagnar European Southern Observatory (ESO), stjörnustöð Evrópulanda á suðurhveli, fimmtíu ára afmæli sínu. ESO er fremsta fjölþjóðlega stjörnustöð Evrópu og ein öflugasta stjörnustöð heims. Hún nýtur stuðnings 15 landa: Austurríkis, Belgíu, Brasilíu, Tékklands, Danmörku, Finnlands, Frakklands, Þýskalands, Ítalíu, Hollands, Portúgals, Spánar, Svíþjóðar, Sviss og Bretlands. Með því að reisa og reka öflugustu stjörnuathugunarstöðvar heims leggur ESO grunninn að mikilvægum uppgötvunum stjörnufræðinga. Í Chile rekur ESO þrjár stjörnuathugunarstöðvar í heimsflokki: La Silla, Paranal og Chajnantor. Á Paranalfjalli starfrækir ESO Very Large Telescope, fullkomnustu stjörnusjónauka heims sem notaðir eru til athugana á sýnilegu ljósi og tvo kortlagningarsjónauka. VISTA er stærsti kortlagningarsjónauki veraldar fyrir innrautt ljós og VLT Survey Telescope er stærsti sjónauki heims sem eingöngu er ætlað að kortleggja himinn í sýnilegu ljósi. ESO er þátttakandi í ALMA, byltingarkenndum útvarpssjónauka og stærsta stjarnvísindaverkefni heims. ESO hyggur einnig á smíði 40 metra risasjónauka, European Extremely Large Telescope eða E-ELT sem verður „stærsta auga jarðar“.
Tenglar
Tengiliðir
Sævar Helgi Bragason
Þetta er þýðing á fréttatilkynningu ESO eso1213.University of Iceland
Reykjavík, Iceland
Farsími: +354-896-1984
Tölvupóstur: [email protected]
Tengdar myndir
Krakkavæn útgáfa