Stjarnvísindaárið 2016
Sævar Helgi Bragason
25. des. 2015
Fréttir
Árið 2016 er spennandi stjarnvísindaár. Þótt fáar reikistjörnur verði áberandi á himninum gengur ein þeirra, Merkúríus, fyrir sólina í fyrsta sinn síðan 2006. Tveir geimkannar leggja í leiðangur út í sólkerfið, einn til Mars og einn til smástirnis, auk þess sem nýtt geimfar fer á braut um Júpíter.
Merkúríus gengur fyrir sól
Aðalgrein: Þverganga Merkúríusar
 |
| Merkúríus gengur fyrir sólina hinn 9. maí 2016. |
Hinn 9. maí gengur Merkúríus fyrir sólina. Þvergangan hefst þegar Merkúríus gengir inn fyrir skífu sólar vinstra megin frá Jörðu séð kl. 11:13. Kl. 14:57 er þvergangan í hámarki en henni lýkur kl. 18:41 þegar Merkúríus er kominn allur út fyrir sólskífuna.
Merkúríus er svo smár að hann sést ekki með berum augum bera við skífu sólar. Nauðsynlegt er að nota sjónauka með viðeigandi sólarsíum framan við til að fylgjast með þvergöngunn eða varpa mynd af sólinni á hvítt spjald. Gæta þarf fyllstu varúðar þegar fylgst er með þvergöngunni.
Reikistjörnurnar 2016
- Merkúríus sést ekkert fyrstu mánuði ársins en kemur fram undan sól í apríl og verður kvöldstjarna við sólarlag í vestri. Milli 13. og 20. apríl kemst hann hæst upp á himininn (9° séð frá Reykjavík) en birtan fer um leið minnkandi. Í maí gengur hann fyrir sólu. Seint í september sést Merkúríus aftur, þá sem morgunstjarna og verður hæst á lofti í austri í byrjun október.
- Venus lækkar á lofti í byrjun árs og hverfur smám saman sjónum okkar í janúar eftir að hafa verið áberandi sem morgunstjarna. Venus sést því illa eða alls ekki fram í nóvember þegar hún fer að sjást aftur sem kvöldstjarna. Í desember verður Venus kvöldstjarna í suðri við myrkur og hækkar á lofti dag frá degi.
-
sumarmánuðina en birta hans eykst þegar á líður. Í janúar og fram í marsmánuð rís Mars í suðaustri seint á næturnar og er lágt í suðri við birtingu. Í apríl er hann orðinn álíka bjartur og björtustu fastastjörnur og áberandi rauðleitur. Í apríl rís hann í suðaustri eftir miðnætti og hefur þá fært sig úr Voginni í Naðurvalda, áberandi bjartur en lágt á himni. Í maí er Mars í gagnstöðu við sól. Mars sést síðan illa eða alls ekki fram í nóvember þegar hann sést sem kvöldstjarna, lágt á lofti sem fyrr. Í desember er hann orðinn fremur daufur.
- Júpíter er bjartasta stjarnan á næturhiminum, rís síðla kvölds og er á lofti fram í birtingu fram á sumarmánuðinum í Ljónsmerkinu. Hinn 8. mars er Júpíter í gagnstöðu við sól og þá í hásuðri á miðnætti. Í ágúst er Júpíter kvöldstjarna en mjög lágt á lofti. Hann sést svo ekkert í september en verður áberandi sem kvöldstjarna þeagr líður á október, þá kominn yfir í Meyjuna. Í nóvember og desember er Júpíter hátt á lofti, bjartur og áberandi í suðri í birtingu.
- Satúrnus er morgunstjarna fyrri hluta ársins. Hann er mjög lágt á lofti á suðurhimni í stjörnumerkinu Naðurvalda áður en birtir af degi og liggur því fremur illa við athugun. Með sjónauka sést að norðurhlið hringanna snúa að Jörðinni. Satúrnus sést ekkert síðari hluta ársins.
- Úranus er í Fiskunum allt árið og sést tæplega nema með sjónauka. Hinn 10. október er Úranus í gagnstöðu við sól, þá í hásuðri á miðnætti og á lofti frá sólsetri til sólarupprásar og liggur þá best við athugun.
- Neptúnus er í Vatnsberanum allt árið og sést því best á kvöldhimni síðari hluta ársins. Hann er í gagnstöðu við sól 2. september en birtustig hans er +8 svo nota þarf sjónauka til að sjá hann.
Í hverjum mánuði eru birtar ítarlegri upplýsingar um stöðu reikistjarnanna á himninum undir „Stjörnuhimininn í X-mánuði“.
Tunglið 2016
Aðalgrein: Tunglið árið 2016
| Nýtt tungl |
kl. |
|
Fyrsta kvartil |
kl. |
|
Fullt tungl |
kl. |
|
Síðasta kvartil |
kl. |
| |
|
|
|
|
|
|
|
|
2. janúar
|
05:30 |
10. janúar
|
01:31 |
|
16. janúar
|
23:26 |
|
24. janúar
|
01:46 |
|
1. febrúar
|
03:28 |
8. febfrúar
|
14:39 |
|
15. febrúar
|
07:46 |
|
22. febrúar
|
18:20 |
|
1. mars
|
23:11 |
9. mars
|
01:54 |
|
15. mars
|
17:03 |
|
23. mars
|
12:01 |
|
31. mars
|
15:17 |
7. apríl
|
11:24 |
|
14. apríl
|
03:59 |
|
22. apríl
|
05:24 |
|
30. apríl
|
03:29 |
6. maí
|
19:30 |
|
13. maí
|
17:02 |
|
21. maí
|
21:15 |
|
29. maí
|
12:12 |
5. júní
|
03:00 |
|
12. júní
|
08:10 |
|
20. júní
|
11:02 |
|
27. júní
|
18:19 |
4. júlí
|
11:01 |
|
12. júlí
|
00:52 |
|
19. júlí
|
22:57 |
|
26. júlí
|
23:00 |
2. ágúst
|
20:45 |
|
10. ágúst
|
18:21 |
|
18. ágúst
|
09:27 |
|
25. ágúst
|
03:41 |
1. september
|
09:03 |
|
9. september
|
11:49 |
|
16. september
|
19:05 |
|
23. september
|
09:56 |
1. október
|
00:12 |
|
9. október
|
04:33 |
|
16. október
|
04:23 |
|
22. október
|
19:14 |
29. október
|
17:38 |
|
7. nóvember
|
19:51 |
|
14. nóvember
|
13:52 |
|
21. nóvember
|
08:33 |
29. nóvember
|
12:18 |
|
7. desember
|
09:03 |
|
14. desember
|
00:06 |
|
21. desember
|
01:56 |
29. desember
|
06:53 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
„Ofurmánar“ 2016 — Stærstu fullu tungl ársins (fullt tungl í jarðnánd)
| Fullt tungl |
kl. |
Fjarlægð
(km) |
Þvermál á himni
(bogamínútur) |
Hlutfallsleg
fjarlægð |
|
| 16. september |
19:05 |
364.754 |
32,76 |
0,934 |
|
| 16. október |
04:23 |
358.475 |
33,33 |
0,987 |
|
| 14. nóvember |
13:52 |
356.523 |
33,52 |
1,000 |
Stærsta fulla tungl ársins |
| 14. desember |
00:06 |
359.450 |
33,24 |
0,979 |
|
Hlutfallsleg fjarlægð lýsir fjarlægð tunglsins sem hlutfallinu milli jarðfirrðar (0,0) og jarðnándar (1,0).
Myrkvar 2016
Sólmyrkvar
- Almyrkvi á sólu 8.-9. mars: Sést frá Indónesíu, ekkert frá Íslandi
- Hringmyrkvi á sólu 1. september: Sést frá suðurhluta Afríku, ekkert frá Íslandi
Tunglmyrkvar
- Hálfskuggamyrkvi 23. mars: Sést ekki frá Íslandi
- Hálfskuggamyrkvi 18. ágúst: Sést ekki frá Íslandi
- Hálfskuggamyrkvi 16. september: Sést ekki frá Íslandi
Sólstöður og jafndægur 2016
| Vorjafndægur |
kl. |
|
Sumarsólstöður |
kl. |
|
Haustjafndægur |
kl. |
|
Vetrarsólstöður |
kl. |
| 20. mars |
04:31 |
|
20. júní |
22:35 |
|
22. september |
14:21 |
|
21. desember |
10:45 |
Helstu geimferðir
Heimildir
- Þorsteinn Sæmundsson og Gunnlaugur Björnsson. Almanak fyrir Ísland 2016, 180. árgangur. Háskóli Íslands
- 2016 Phases of the Moon. Fred Espenak, www.astropixels.com
- Full Moon at Perigee (Super Moon): 2001 to 2100. Fred Espenak, www.astropixels.com
- Solstices and Equinoxes: 2001 to 2100. Fred Espenak, www.astropixels.com
– Sævar Helgi Bragason
Stjarnvísindaárið 2016
Sævar Helgi Bragason 25. des. 2015 Fréttir
Árið 2016 er spennandi stjarnvísindaár. Þótt fáar reikistjörnur verði áberandi á himninum gengur ein þeirra, Merkúríus, fyrir sólina í fyrsta sinn síðan 2006. Tveir geimkannar leggja í leiðangur út í sólkerfið, einn til Mars og einn til smástirnis, auk þess sem nýtt geimfar fer á braut um Júpíter.
Merkúríus gengur fyrir sól
Aðalgrein: Þverganga Merkúríusar
Hinn 9. maí gengur Merkúríus fyrir sólina. Þvergangan hefst þegar Merkúríus gengir inn fyrir skífu sólar vinstra megin frá Jörðu séð kl. 11:13. Kl. 14:57 er þvergangan í hámarki en henni lýkur kl. 18:41 þegar Merkúríus er kominn allur út fyrir sólskífuna.
Merkúríus er svo smár að hann sést ekki með berum augum bera við skífu sólar. Nauðsynlegt er að nota sjónauka með viðeigandi sólarsíum framan við til að fylgjast með þvergöngunn eða varpa mynd af sólinni á hvítt spjald. Gæta þarf fyllstu varúðar þegar fylgst er með þvergöngunni.
Reikistjörnurnar 2016
sumarmánuðina en birta hans eykst þegar á líður. Í janúar og fram í marsmánuð rís Mars í suðaustri seint á næturnar og er lágt í suðri við birtingu. Í apríl er hann orðinn álíka bjartur og björtustu fastastjörnur og áberandi rauðleitur. Í apríl rís hann í suðaustri eftir miðnætti og hefur þá fært sig úr Voginni í Naðurvalda, áberandi bjartur en lágt á himni. Í maí er Mars í gagnstöðu við sól. Mars sést síðan illa eða alls ekki fram í nóvember þegar hann sést sem kvöldstjarna, lágt á lofti sem fyrr. Í desember er hann orðinn fremur daufur.
Í hverjum mánuði eru birtar ítarlegri upplýsingar um stöðu reikistjarnanna á himninum undir „Stjörnuhimininn í X-mánuði“.
Tunglið 2016
Aðalgrein: Tunglið árið 2016
„Ofurmánar“ 2016 — Stærstu fullu tungl ársins (fullt tungl í jarðnánd)
(km)
(bogamínútur)
fjarlægð
Hlutfallsleg fjarlægð lýsir fjarlægð tunglsins sem hlutfallinu milli jarðfirrðar (0,0) og jarðnándar (1,0).
Myrkvar 2016
Sólmyrkvar
Tunglmyrkvar
Sólstöður og jafndægur 2016
Helstu geimferðir
milli 4-30. mars 2016 og á að lenda á Mars 28. september 2016. (Hinn 22. desember 2015 frestaði NASA leiðangrinum vegna leka í mælitæki sem ekki tókst að lagfæra í tæka tíð. Líkur eru á að geimfarið fari á loft árið 2018.ExoMars (ESA) er tvö geimför sem skotið verður á loft milli 14-25. mars 2016. ExoMars kanninn fer á braut um Mars 19. október 2016 en Schiaparelli tilraunarfarið á að lenda á Mars 19. október 2016.
Heimildir
– Sævar Helgi Bragason